Tüketim kalıbındaki değişime araba sevdası ve kur artışı damga vurdu

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2016 yılına ait hane halkı tüketim harcaması verilerini açıkladı. Bu veriler hem gelir grupları arasındaki refah farkını, hem tüketim eğilimlerinin nasıl değiştiğini, hem de ekonomik gelişmelerin toplumsal gruplara etkilerini yansıtıyor.

2016 yılı verilerini bu gözle incelediğimizde öne çıkan sonuçları şöyle sıralayabiliriz.

■ Ailelerin tüketiminde payı an fazla düşen kalemler konut ve kira ile gıda oldu. Gıdanın payı 0.68 puan azalarak yüzde 19.52’ye, konut ve kiranın payı ise 0.85 puan azalarak yüzde 25.19’a indi.

■ Tüketimden aldığı payın en fazla artan grup en yoksul ikinci yüzde 20’lik dilim oldu. Bu dilimin toplam tüketimden aldığı pay 0.54 puan artarak yüzde 13.76’ya çıktı. En zengin yüzde 20’lik dilimin payı ise 1.05 puan azalarak yüzde 37.40’a indi.

■ Tüketim harcaması kalemleri içinde ağırlığı en fazla artan kalem ulaştırma oldu. Ulaştırmanın ailelerin toplam tüketimi içindeki payı 1.18 puan artarak yüzde 18.15’e yükseldi. Bunu payını 0.25 puan artırarak yüzde 4.42’ye çıkartan sigara ve alkollü içkiler kalemi izliyor.

■ Ulaştırma ile sigara ve alkollü içkiler, yüzde 20’lik gelir dilimlerinin beşinde de payı artan kalemler oldu. Diğer kalemlerin payında ise gelir dilimlerine göre azalış ve artışlar var.

■ 2015’e göre ailelerin aylık ortalama harcama miktarının en fazla arttığı kalemlerin başını da ulaştırma çekiyor. Ulaştırma harcamaları bir önceki yıla göre yüzde 19.74 arttı. Ulaştırmayı yüzde 18.69 ile sigara ve alkollü içkiler izliyor.

■ Ulaştırmanın pay artışında kur artışının, sigaranın pay artışında vergilerin etkisi hissediliyor.

■ Artışları her kalemin 12 aylık ortalamalara göre enflasyondan arındırırsak ulaşım açık ara öne çıkıyor. Ulaşım harcamalarındaki reel artış yüzde 11.45’i buluyor. Reel artışta ikinci sıraya yüzde 9.66 ile haberleşme geliyor. Eğitim yüzde 7.82’lik reel artışla yine üst sıralarda yer alıyor.

■ Ulaştırma harcamalarındaki artışta lokomotif rolünü araç satın alımı çekiyor. Özellikle en yoksul birinci ve ikinci yüzde 20’lik dilimlerin otomobil satın alımında etkili bir artış var. Bu durum toplumda “araba sevdası”nın birçok ihtiyacın önüne geçebildiğini gösteriyor.

■ Reel tüketim artışında ikinci sırada gelen haberleşmedeki artışın lokomotifi de telefon satın almak için yapılan harcamalar. Bu da toplumda “cep telefonu sevdası” diye yeni bir olgunun yükseldiğini gösteriyor.

■ Tüketim kalıbında 2016’nın en çarpıcı gelişmelerinden birisi de ailelerin eğitim harcamalarındaki artış oldu. Ailelerin eğitim harcamaları nominal olarak yüzde 16.69, reel olarak yüzde 7.82 arttı. Burada ortaöğrenim harcamaları ile yüksek öğrenim harcamalarındaki artış çok etkili.

■ Özellikle en yoksul yüzde 20’lik dilimin eğitim harcamasındaki artışın reel olarak yüzde 60.03’e ulaşması dikkat çekici. İkinci yüzde 20’nin eğitim harcaması reel olarak yüzde 20.63, üçüncü yüzde 20’ninki yüzde 21.26 arttı.

■ Yoksul ve orta gelir dilimlerinin eğitim harcamasındaki ciddi artış, eğitimin giderek paralı eğitime doğru kaymakta olduğunun bir işareti sayılabilir.

■ En yoksul yüzde 20’lik dilimin toplam tüketimden aldığı pay, haberleşme, mobilya ve ev aletleri ile çeşitli mal ve hizmetler kalemlerinde azaldı, diğer kalemlerde arttı. En zengin yüzde 20’lik dilimin payı sağlık hariç tüm kalemlerde azaldı.

■ 2015’e göre sınırlı bir düzelme olmakla birlikte zengin ile yoksul arasındaki tüketim uçurumu sürüyor. Sorunun en tehlikeli yanı ise yüzde 20’lik gelir dilimlerine göre zengin yoksul uçurumun en yüksek olduğu alanın 28.75 kat ile eğitim olması.