· Bölgesel sektörel teşvik sistemi, en geri illerin payını artırmalarına yetmedi. Ağırlıklı olarak Doğu ve Güneydoğu illerinin yer aldığı 4. Bölge’nin teşviklerden aldığı pay, 2.9 puan gerileyerek yüzde 9.4’e indi.
· Yeni sistemden en karlı çıkan Manisa, Kayseri, Gaziantep ve Konya gibi illerin yer aldığı 3. Bölge oldu. 3. Bölge hem yatırımlardan aldığı payı, hem de istihdamdan aldığı payı ciddi ölçüde artırdı.
Geçen yıl yürürlüğe giren bölgesel ve sektörel teşvik sisteminin ilk dönem uygulaması, en yoksul illerin yer aldığı 4. Bölge’nin teşviklerden aldığı payı artırmak bir yana gerilemesine yol açtı. Ekonominin kriz atmosferinden çıktığını söyleyebileceğimiz bu yılın ilk yarısında verilen teşvikler ile, kriz öncesi 2008 yılının ilk yarısında verilen teşvikler karşılaştırıldığında 4. Bölge’nin teşviğe bağlanan toplam sabit yatırımlardan aldığı pay 2.9 puan gerileyerek yüzde 12.3’ten yüzde 9.4’e geriledi. En gelişmiş illerin toplandığı 1. Bölge’nin payı da 2.9 puanlık bir gerileme ile yüzde 46.9’den yüzde 44’e indi.
Yeni teşvik sisteminden en karlı çıkan ise 3. Bölge oldu. 3. Bölge’nin payı 4.6 puanlık bir sıçrama yaparak yüzde 16.1’den yüzde 20.6’ya çıktı. Böylece 3. Bölge ile daha yoksul olan 4. Bölge arasındaki makas, azalmak bir yana 3.7 puandan 11.2 puana yükseldi.
2. Bölge yeni sistemde göreli olarak avantaj yitirmesine rağmen durumunu korumayı başardı. 2. Bölge’nin yatırımlardan aldığı pay, 1.2 puanlık bir artışla yüzde 25.9’a çıktı.
İSTİHDAMDA DA EN KARLI ÇIKAN 3. BÖLGE OLDU
Yatırımlardan aldığı payı ciddi ölçüde artıran 3. Bölge’nin istihdam alanındaki kazancı daha da fazla oldu. Teşviğe bağlanan yatırımların yaratacağı istihdamdan 3. Bölge’nin aldığı pay 2008’in ilk yarısında yüzde 17.2 ile dört bölge içinde üçüncü sıradaydı. Yeni teşvik sistemiyle 3. Bölge’nin istihdamdan aldığı pay 11.7 puanlık bir sıçrama ile yüzde 28.9’a çıktı ve bölgeler arasında ikinciliğe yükseldi. Eskiden ikinci sırada yer alan 2. Bölge’nin payı ise 10.2 puanlık bir kayıpla yüzde 22.9’dan yüzde 12.7’ye düştü. Böylece 2. Bölge, 4. Bölge’nin de ardına düşerek son sıraya indi.
En yoksul 4. Bölge’nin yatırımlardan aldığı pay gerilemesine rağmen, istihdamdan aldığı pay arttı. 4. Bölge’nin teşviğe bağlanan yatırımların yaratacağı istihdamdan aldığı pay 2008’de yüzde 10.6 iken, şimdi 7.9 puanlık bir artışla yüzde 18.5’e çıktı. Bu durum 4. Bölge’de daha çok emek yoğun projelerin teşvik almasından kaynaklandı. 2. Bölge’de ortalama 883 bin liralık yatırımla bir kişilik istihdam yaratılırken, 4. Bölge’de 220 bin liralık yatırım yetiyor.
İŞSİZİ ÇOK İLLERDE İSTİHDAM ARTIŞI AZ
İşsizlik oranının en yüksek olduğu birçok ilde, teşvikli yatırımların yaratacağı istihdam miktarındaki artışın göreli olarak düşük kalması, hatta düşmesi dikkat çekti. Bunun en çarpıcı örneğini de komşuları 3. Bölge’ye girerken kendisi 2. Bölge’de tutulan Adana oluşturdu. TÜİK’in araştırmasına göre Adana yüzde 26.5 ile işsizlik oranının en yüksek olduğu il. Buna karşın yılın ilk 6 ayında teşvik alan yatırımların yaratacağı istihdam, 2008’in ilk yarısındaki teşviklere göre yüzde 42’lik bir düşüş göstermiş durumda. Türkiye genelinde teşviklerle her bin işsize karşılık 19.1 kişilik istihdam yaratılacakken, Adana’da bu miktar 9.8 kişiye düşüyor.
Mersin, Hakkari, Yalova, Adıyaman da işsizlik oranı en yüksek olan iller olmalarına karşın, teşvikle yaratılacak istihdam miktarı düşen iller arasında yer alıyor. Buna karşın işsizlik oranının en düşük olduğu Ardahan, Rize, Burdur, Ordu, Bartın ve Giresun’da teşviklerle sağlanacak istihdamda artış meydana gelecek. Her bin işsize karşın teşvikli yatırımlarla yaratılacak yeni istihdam açısından ilk sırada yer alan Çankırıı, Kastamonu ve Bilecik de Türkiye ortalamasının çok altında istihdam oranına sahip iller durumunda.
Santral ve baraj gibi büyük yatırımlar dışarıda tutulduğunda hem yatırım miktarındaki artış, hem de yaratılacak istihdam artışı açısından yeni teşvik sisteminden en karlı çıkan illerin başında Çankırı, Hatay, Osmaniye, Karaman, Kırşehir, Aksaray, Kütahya ve Konya yer alıyor.
BU SONUÇLAR, SİSTEME TEPKİYİ ARTIRABİLİR
Bölgesel teşvik sistemi ilk açıklandığında en fazla tartışma yaratan konulardan birisi ikinci ve üçüncü bölgede yer alan illerin seçimi olmuştu. Öemli bir tarım ve sanayi merkezi olan Manisa, daha avantajlı olan 3. Bölge’ye alınırken durumu ondan daha iyi olduğu çok tartışmalı Balıkesir, Çanakkale, Burdur ve Isparta 2. Bölge’ye alındı. Kayseri ve Gaziantep 3. Bölge’de tutulurken, Düzce ve Bolu’nun en gelişmiş illerle birlikte 1. Bölge’ye alınması tartışma yaratmıştı.
Bölge seçimi iller açısından büyük vergi farkları yaratıyor. 2. Bölge’de yüzde 60 olan vergi indirimi, 3. Bölge’de yüzde 80’e, 2. Bölge’de yüzde 30 olan yatırıma katkı oranı 4. Bölge’de yüzde 40’a çıkıyor.
Mevcut veriler yeni sistemin özellikle ikinci ve üçüncü bölgeler arasında dengesizlik oluşturduğunu gösteriyor. Bu eğilim değişmediği takdirde yeni sistemin tekrar tartışma gündemine gelmesi mümkün.
KAMU YATIRIMLARI HESABIN DIŞINDA
Yatırım yeri tercihi zorunlu olan Yumurtalık’taki 14 milyar liralık rafineri yatırımı ile belediye, İller Bankası, üniversite, TÜBİTAK ve Köydes projelerini dışarıda tuttuk.
| En yoksul ile en zenginin yatırımdan aldığı pay azaldı | |||||||
| Yatırımın Yöresi | İl sayısı | Sabit yatırım miktarı (milyon TL) | Toplam içindeki payı (%) | ||||
| | | 2008 | 2010 | Değişim | 2008 | 2010 | Fark |
| 1. Bölge | 14 | 8,890 | 13,089 | 47.2% | 46.9 | 44.0 | -2.9 |
| 2. Bölge | 10 | 4,687 | 7,700 | 64.3% | 24.7 | 25.9 | 1.2 |
| 3. Bölge | 27 | 3,045 | 6,138 | 101.6% | 16.1 | 20.6 | 4.6 |
| 4. Bölge | 30 | 2,335 | 2,800 | 19.9% | 12.3 | 9.4 | -2.9 |
| Toplam | 81 | 18,957 | 29,727 | 56.8% | 100.0 | 100.0 | 0.0 |
| İstihdamda en karlı çıkan 3. Bölge oldu | |||||||
| Yatırımın Yöresi | İl sayısı | İstihdam (kişi) | Toplam içindeki payı (%) | ||||
| | | 2008 | 2010 | Değişim | 2008 | 2010 | Fark |
| 1. Bölge | 14 | 44,611 | 27,380 | -38.6% | 49.2 | 39.9 | -9.3 |
| 2. Bölge | 10 | 20,808 | 8,719 | -58.1% | 22.9 | 12.7 | -10.2 |
| 3. Bölge | 27 | 15,621 | 19,824 | 26.9% | 17.2 | 28.9 | 11.7 |
| 4. Bölge | 30 | 9,648 | 12,705 | 31.7% | 10.6 | 18.5 | 7.9 |
| Toplam | 81 | 90,688 | 68,628 | -24.3% | 100.0 | 100.0 | 0.0 |
| 1. Bölge'de yatırım sayısı hızlı düştü | |||||||
| Yatırımın Yöresi | İl sayısı | Teşvik alan yatırım sayısı | Toplam içindeki payı (%) | ||||
| | | 2008 | 2010 | Fark | 2008 | 2010 | Fark |
| 1. Bölge | 14 | 1,008 | 594 | -414 | 45.8 | 30.2 | -15.6 |
| 2. Bölge | 10 | 340 | 267 | -73 | 15.5 | 13.6 | -1.9 |
| 3. Bölge | 27 | 557 | 660 | 103 | 25.3 | 33.6 | 8.3 |
| 4. Bölge | 30 | 294 | 444 | 150 | 13.4 | 22.6 | 9.2 |
| Toplam | 81 | 2,199 | 1,965 | -234 | 100.0 | 100.0 | 0.0 |
4. Bölgenin yatırımlardan aldığı pay 3 puan azaldı
2. Bölge’nin istihdam payındaki düşüşü 3. Bölge kaptı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder