TÜİK’in 2011 yılı enflasyon sepeti değişikliklerini açıklamak için düzenlediği basın toplantısında TÜİK Ulusal Hesaplar ve Ekonomik Göstergeler Daire Başkanlığı Fiyat İstatistikleri Grup Sorumlusu Cengiz Erdoğan, düşük çıkan enflasyon rakamlarına kayın validesinin bile inanmadığını söyledi. İşin en tepesinde yer alan bir en yakınını bile yaptığı enflasyon hesabına inandıramıyor. Erdoğan’ın aktardığı olay, TÜİK’in hesapladığı enflasyon ile halkın gerçek enflasyonu arasında büyük fark olduğu gerçeğinin somut bir ifadesi.
Vatandaşın enflasyonu ile TÜİK’in enflasyonu neden birbirinden bu kadar farklı? Sorunun basit bir cevabı var: Çünkü TÜİK’in hesapladığı, vatandaşın yaşadığı ve hissettiği enflasyon değil. TÜİK, kendi hesabını yanlış yapmıyor, ama hesapladığı şey vatandaşın yaşadığı enflasyon olmadığı için özellikle sabit gelirliler için inandırıcı olamıyor.
SEPET GERİDEN GELİYOR
TÜİK’in, enflasyon sepetini belirlerken dayandığı birinci veri, hanehalkı tüketim harcamaları araştırması. Şu anda en yeni araştırma 2009 yılına ait. 2011 yılı enflasyon sepeti, mecburen 2009 yılı araştırmasına dayanıyor.
TÜİK, tüketim harcamalarını 12 ana başlık altında topluyor. Her bir harcama kalemi, toplam harcama içerisinde ne kadar pay alıyorsa, enflasyon sepetinde de o kadar ağırlığa sahip oluyor. Bir kalemdeki malların fiyatının diğer kalemlere göre daha çok, ya da daha az artması, tüketim alışkanlıklarındaki değişme ve gelir düzeylerindeki değişmeye bağlı olarak tüketim tercihlerinin değişmesi yüzünden 12 ana kalemin toplam içindeki ağırlıkları yıldan yıla değişiyor.
TÜİK’in kullandığı sepet, iki yıl önceki ağırlıklara göre düzenlendiği için geriden geliyor ve iki yıl içinde meydana gelen değişiklikleri yansıtmıyor.
KENDİ ÜRETİP KENDİ TÜKETENLER HESABI ETKİLİYOR
Ayrıca TÜİK, ailelerin kendi üretimlerinden yaptıkları tüketim ile başkalarından yardım olarak aldıkları malları, enflasyon hesabına katmıyor. Örneğin sebze ve meyvesini kendi bahçesinde üretip tüketenler yüzünden, bu sebze ve meyvelerin TÜİK’in sepetindeki ağırlığı, gerçek tüketim miktarından daha düşük. Bu da sebze ve meyvedeki fiyat artışının, enflasyon hesabına olduğundan daha az yansımasına neden oluyor.
Aynı şekilde köydeki yakınlardan gelen peynir, zeytin, yağ ve kuru gıdalar da bu ürünlerin enflasyona etkisinin gerçek tüketim düzeylerinden daha az olmasına yol açıyor.
Kendi evinde veya lojmanda oturduğu için kira ödemeyenler de TÜİK’in enflasyon hesabında kiranın ağırlığını aşağı çekiyor. Bu da kiranın toplam TÜFE içindeki payını azaltıyor. Kira artışı, kirada oturanları gerçek boyutu ile etkilerken, TÜİK’in sepetinde kiranın payı daha düşük olduğundan TÜFE’ye etkisi, kiracının hissettiğinden daha düşük oluyor.
TURİST VE ASKER DE SEPETTE
TÜİK’in enflasyonu, ailelerin geçinme harcamalarındaki fiyat artışını değil, ülkedeki genel fiyat artışını hesaplıyor. Enflasyon sepetine, yabancı turistlerin harcamaları ile kışla, hastane, öğrenci yurdu veya yaşlılar yurdunda kalanlar için yapılan kurumsal harcamalar da dahil. Bu yüzden vatandaşın sepeti ile TÜİK’in sepeti farklı. Örneğin askerlerin bot tüketimi, erkek botunun enflasyon hesabındaki ağırlığının ailelerin tüketimindeki ağırlığından daha fazla olmasına neden oluyor. Turistlerin bira tüketimi de biranın enflasyon sepetindeki ağırlığının, ailelerin tüketimindeki ağırlığına göre daha yüksek olmasına yol açıyor. Bu kalemlerin payının artması, ailelerin gerçek tüketiminde yer alan diğer kalemlerin TÜFE hesabındaki ağırlığının gerçek düzeyinden daha az olmasına neden oluyor.
Kendi üretiminden tüketimin enflasyon hesabına katılmaması, buna karşın turistlerin ve askeriye gibi kurumsal harcamaların enflasyon hesabına katılmasının yarattığı fark, kendini hanehalkı tüketim harcamalarının dağılımı ile enflasyon sepeti arasındaki farkta kendini açıkça gösteriyor.
Burada en büyük fark kira ve konut harcamaları kaleminde ortaya çıkıyor. 2009 hanehalkı tüketim harcamaları araştırmasında konut ve kiranın toplam içindeki yapı yüzde 28.24 olmasına karşın, 2011 yılı enflasyon sepetindeki ağırlığı yüzde 16.46. Arada 11.78 puan gibi büyük bir fark bulunuyor. Aynı şekilde gıdanın payı hanehalkı tüketiminde yüzde 23 iken, TÜFE’de yüzde 26.78’e çıkıyor. Sigara ve alkollü içeceklerin payı tüketimde yüzde 4.1 olmasına karşın TÜFE’deki payı yüzde 5.9’a çıkıyor. Giyim ve ayakkabının tüketimdeki ağırlığı yüzde 5.07 olmasına karşın TÜFE’deki payı yüzde 7.22 oluyor.
VATANDAŞIN ÖLÇÜSÜ MUTFAK
Hissedilen enflasyonun TÜİK hesabından farklı olmasının en büyük nedeni, vatandaşın enflasyonu haklı olarak başta mutfak olmak üzere hızlı tüketim malları üzerinden ölçmesi. TÜİK’in ortalama fiyatlarına göre fiyatlar 2010’da dana etinde yüzde 20.8, koyun etinde yüzde 26.2, armutta yüzde 26.3, elmada yüzde 15.7, domateste yüzde 63.4, lahanada yüzde 77.4, pırasada yüzde 34, patateste yüzde 19.6 arttı. Tüpgazda yıllık fiyat artıyı yüzde 22.8’i, sigaradaki artışlar ise yüzde 25’leri buldu. Bunlar yüzde 6.4 olan enflasyondan kat kat yüksek.
Örneğin otomobil de en fazla tüketilen mallar arasında yer alıyor. 2010’da ortalama dizel otomobil fiyatı sadece yüzde 1.13, benzinli otomobil fiyatı ise yüzde 0.59 arttı. Buna karşın domatesin fiyatı yüzde 63 arttı. Domatesteki yüzde 63’lük fiyat artışı ailelerin geçimini doğrudan etkilerken, otomobilde fiyatların yerinde sayması çoğunluk için birşey ifade etmiyor. Oysa otomobilin enflasyon sepetindeki ağırlığı domatesin ağırlığının yüzde 75-80’i kadar. Bu yüzden de otomobilin yerinde sayması, domatesin TÜFE’ye etkisini büyük ölçüde törpülemiş oluyor.
Gerçek tüketimle TÜFE sepeti arasındaki fark | ||
Tüketim kalemleri | 2009 hanehalkı tüketim dağılımı (%) | 2011 enflasyon sepeti ağırlıkları (%) |
Gıda ve alkolsüz içecekler | 23.00 | 26.78 |
Alkollü içecekler, sigara ve tütün | 4.09 | 5.90 |
Giyim ve ayakkabı | 5.07 | 7.22 |
Konut ve kira | 28.24 | 16.46 |
Mobilya, ev aletleri ve ev bakım hizmetleri | 6.16 | 6.93 |
Sağlık | 1.91 | 2.40 |
Ulaştırma | 13.59 | 15.15 |
Haberleşme | 4.23 | 4.64 |
Eğlence ve kültür | 2.62 | 2.70 |
Eğitim hizmetleri | 1.88 | 2.32 |
Lokanta ve oteller | 5.16 | 5.89 |
Çeşitli mal ve hizmetler | 4.05 | 3.61 |
Toplam | 100.00 | 100.00 |
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder